Bán Khống – Nghiệp vụ mới sẽ thay đổi Thị trường Chứng khoán Việt Nam như thế nào?

Trong lộ trình nâng hạng thị trường chứng khoán, Bộ Tài chính đã chính thức đưa bán khống có kiểm soát (short selling) và giao dịch T0 vào kế hoạch triển khai giai đoạn 2026–2028. Với góc nhìn của một nhà đầu tư, đây không chỉ là một “tính năng mới”, mà là bước ngoặt quan trọng định hình lại cấu trúc thị trường, thanh khoản, cách định giá cổ phiếu và cả hành vi của nhà đầu tư. Bài viết này sẽ làm rõ các vấn đề: bán khống là gì, tại sao Việt Nam cần nghiệp vụ này, nó mang lại điều gì và rủi ro nằm ở đâu.

---

1. Vì sao bán khống lại quan trọng trong quá trình nâng hạng?

Ở các thị trường phát triển, cổ phiếu luôn có hai lực:

• Long: kỳ vọng giá tăng

• Short: kỳ vọng giá giảm

Hai lực này tạo thành cân bằng thị trường, giúp giá cổ phiếu phản ánh đúng giá trị hơn, hạn chế tình trạng phi giá trị chúng ta vẫn hay chứng kiến tại Việt Nam trong những năm gần đây.

Muốn được MSCI nâng hạng, thị trường chứng khoán sẽ cần các điều kiện (1) Cơ chế vay và cho vay chứng khoán tập trung (SBL); (2) Nghiệp vụ bán khống minh bạch; (3) Giao dịch T0; (4) Hệ thống thanh toán – bù trừ hiện đại hơn; (5) Cơ chế FOL linh hoạt và (6) Tính minh bạch thông tin nâng cao. Đó là lý do trong Quyết định 3761, Bộ Tài chính đặt SBL – short selling – giao dịch T0 vào nhóm nhiệm vụ trọng tâm 2026–2028.

---

2. Bán khống là gì?

Về bản chất, bán khống là việc nhà đầu tư sẽ thực hiện các hành động sau:

1. Vay cổ phiếu qua hệ thống SBL

2. Bán ra ở giá cao khi tin rằng cổ phiếu đang bị đẩy lên quá mức

3. Khi giá giảm, mua lại với giá thấp

4. Trả cổ phiếu đã vay và hưởng phần chênh lệch

Tức là, thay vì kiếm tiền khi giá tăng, nhà đầu tư kiếm tiền khi giá giảm. Cơ chế này đã áp dụng trên phái sinh nhiều năm qua, nếu Bạn đã tham gia thị trường phái sinh thì cũng không lạ gì khái niệm này, nhưng hiện tại mới chuẩn bị áp dụng cho cổ phiếu cơ sở.

---

3. Vay – cho vay chứng khoán (SBL) – Hạ tầng phải có để thực hiện nghiệp vụ Bán khống

Muốn bán khống minh bạch thì phải có SBL. Hiểu nôm na thì Nhà đầu tư nắm giữ dài hạn có thể cho vay cổ phiếu để nhận phí. Trong khi đó Nhà đầu tư cần short có thể vay cổ phiếu để bán.

Nền tảng SBL tạo ra “nguồn hàng hợp pháp”, thay vì 1 số tình trạng mượn như hiện tại đang xuất hiện trên thị trường với tên gọi “kho A – kho B” như trước đây.

---

4. Lợi ích của nghiệp vụ bán khống đối với thị trường

(1) Tăng thanh khoản & phản ánh đúng giá trị

Short giúp thị trường có lực bán chủ động.
Khi có cả hai chiều long – short, khối lượng giao dịch tăng mạnh và giá cổ phiếu ít bị “thổi” vô lý.

(2) Minh bạch doanh nghiệp

Nhiều quỹ short trên thế giới như Muddy Waters, Hindenburg… nổi tiếng nhờ phanh phui các doanh nghiệp gian lận, đẩy giá ảo.
Ví dụ: Luckin Coffee từng từ 50 USD rơi về gần 0 sau khi bị tố cáo khai khống doanh thu 40%.

Short seller, dù bị xem là “ác nhân”, nhưng lại giúp thị trường lành mạnh hóa.

(3) Tạo nền tảng cho phái sinh & chiến lược phòng hộ (hedging)

Để phòng rủi ro danh mục, đặc biệt trong giai đoạn thị trường xấu, quỹ và nhà đầu tư lớn cần công cụ short cơ sở để giảm beta, cân bằng danh mục.

---

5. Rủi ro và những điều cần lưu ý

Bán khống nếu không kiểm soát tốt có thể tạo rủi ro lớn:

(1) Đầu cơ đè giá (bear raid)

Nếu không có kiểm soát, lực short mạnh có thể kéo giá giảm quá mức, tác động tiêu cực đến tâm lý thị trường — nhất là với cổ phiếu vốn hóa lớn.

(2) Nguy cơ chính trị hóa như Hàn Quốc

Hàn Quốc từng phải cấm bán khống nhiều lần, vì phát hiện nhà đầu tư lớn thực hiện naked short (bán khống không vay cổ phiếu). Đây là lý do Việt Nam phải xây hệ thống phát hiện naked short ngay từ đầu.

(3) T0 dễ khiến nhà đầu tư “nghiện giao dịch”

Khi được phép T0, rất nhiều nhà đầu tư nước ngoài lẫn Việt Nam từng “lướt” hàng chục lệnh mỗi ngày. T0 giúp thị trường sôi động, nhưng lại dễ khiến người mới mất kiểm soát cảm xúc và đòn bẩy.

---

6. Việt Nam có thể làm theo hướng nào?

Theo kinh nghiệm quốc tế, khả năng cao Việt Nam sẽ đi theo mô hình giống:

Đài Loan & Malaysia

• Chỉ cho short các cổ phiếu lớn, thanh khoản cao (VN30 là ứng viên số 1)

• Có hạn mức short theo ngày

• Yêu cầu ký quỹ nghiêm ngặt

• Theo dõi giao dịch real-time để ngăn bán khống “chui”

Nói cách khác: giai đoạn đầu sẽ thận trọng, không phải cổ phiếu nào cũng short được.

---